Ul. Wileńska 13 – I Filia Dzielnicowa w latach 1936–1955

Kontynuujemy cykl wpisów prezentujących miejsca w Warszawie związane z Janiną Englert (1903–2007), która już 11 października 2023 r. zostanie patronką Czytelni Naukowej nr I.

Dziś zapraszamy Was na ul. Wileńską 13. W latach 1936–1955 działała tu I Filia Dzielnicowa (przeniesiona w 1955 r. na ul. Brechta 15, a w 1974 r. – ul. św. Wincentego 85, czyli obecny adres Czytelni Naukowej nr I).

Kierowniczką I Filii przy ul. Wileńskiej 13 była właśnie Janina Englert. Jak wspominała w publikacji „Dzieje Pragi” (Warszawa 1970, s. 365): „Była to pierwsza z planowanych dla każdej dzielnicy Warszawy czytelń o charakterze naukowym. Umieszczenie jej na Pradze mówi o szczególnej trosce dyrektora Czerwijowskiego o to właśnie środowisko robotniczo-rzemieślnicze, któremu pragnął w pierwszej kolejności zapewnić korzystanie z książki naukowej”.

To właśnie przy ul. Wileńskiej 13 Janinę Englert zastała II wojna światowa…

Bohaterska postawa tej bibliotekarki podczas II wojny światowej zasługuje na najwyższy podziw.

Przypomnijmy: ukryła przed władzami okupacyjnymi i uchroniła przed konfiskatą cenne egzemplarze ze zbiorów Czytelni – książki z ostatnich lat XVIII wieku oraz z XIX wieku, przez okupanta zakazane, przeznaczone do likwidacji. Były wśród nich dzieła o fundamentalnym znaczeniu dla kultury i nauki polskiej – pierwsze wydania tekstów literackich wybitnych autorów z różnych epok, roczniki czasopism naukowych i artystycznych z XIX i początków XX w.

Janina Englert wycofała ze zbiorów prawie 2 tysiące woluminów – spakowała je, a paczki ukryła w piwnicach zaprzyjaźnionych sąsiadów. W roku 1942 Niemcy nakazali zamknięcie wszystkich bibliotek na terenie Warszawy. Jednak w Czytelni kierowanej przez Janinę Englert nadal udostępniano książki konspiracyjnie, z narażeniem życia uczestniczących w tym osób. Tajna działalność Czytelni trwała prawie do ostatnich dni okupacji.

W sierpniu 1944 r. kierowniczka zamieszkała w swojej bibliotece, aby chronić ją przed grabieżą i dewastacją, bowiem na Pragę wchodziły frontowe oddziały wojsk radzieckich. Po wyzwoleniu Pragi, w listopadzie 1944 r. – jeszcze pod niemieckim ostrzałem – Janina Englert udostępniła bibliotekę dla czytelników. W najtrudniejszych latach stalinowskich także potrafiła uchronić cenny stary księgozbiór przed surową kontrolą cenzorską, a najcenniejsze egzemplarze – przed konfiskatą.

Dziś przy ul. Wileńskiej 13 mieści się m.in. sklep z kawą, zakład fryzjerski i oddział Centrum Wspierania Rodzin.