Janina Englert

Janina Englert urodziła się w Lublinie 23 października 1903 r., zmarła 10 maja 2007 r. w Warszawie w wieku 104 lat. Wychowała się na Wołyniu. Pochodziła z rodziny ziemiańskiej o patriotycznych tradycjach, które były kontynuowane przez pokolenia. Między innymi jej starszy brat Adam Wincenty Englert (1890-1958), żołnierz Legionów – Pierwszej Kompanii Kadrowej, był doktorem nauk historycznych, bibliofilem i varsavianistą, założycielem i pierwszym dyrektorem Archiwum Miasta Stołecznego Warszawy. Zmobilizowany w 1939 r. w stopniu majora brał udział w kampanii wrześniowej, działał w ZWZ i AK, współpracował z Delegaturą Rządu. Aresztowany w związku z akcją pod Arsenałem, był więziony w obozach koncentracyjnych Auschwitz, Sachsenhausen, Oranienburg, Buchenwald. Od 1945 r. przebywał na emigracji w Londynie.

Janina Englert studiowała historię na Uniwersytecie Poznańskim i Warszawskim. Pracę bibliotekarską rozpoczęła w 1928 r. w Bibliotece Publicznej miasta Warszawy przy ulicy Piekarskiej 11 na Starym Mieście. W 1934 r. została kierowniczką pierwszej dzielnicowej Czytelni Naukowej na Pradze (wówczas zwanej I Filią Praską), usytuowanej najpierw przy ulicy Skaryszewskiej 8, a od lutego 1936 r. – w oficynie domu przy ulicy Wileńskiej 13. Powierzenie kierownictwa tak ważnej placówki było poważnym zadaniem dla ambitnej bibliotekarki, przepojonej ideałami społecznikowskimi, która dysponując księgozbiorem naukowym, służyła pomocą i radą w samokształceniu dorosłych i młodzieży. Wybuch wojny w 1939 r. postawił przed nią jeszcze trudniejsze wyzwania. Mieszkała wtedy w kamienicy przy ulicy Floriańskiej. Prowadziła w swoim mieszkaniu konspiracyjny punkt pomocy żołnierzom Armii Krajowej. Była żołnierzem AK o pseudonimie Klima. Musiała też wypełnić ważne bibliotekarskie zadanie zawodowe. Trzeba było ukryć przed władzami okupacyjnymi i uchronić przed konfiskatą cenne egzemplarze ze zbiorów Czytelni – książki z ostatnich lat XVIII wieku oraz z XIX wieku, przez okupanta zakazane, przeznaczone do likwidacji. Były wśród nich dzieła o fundamentalnym znaczeniu dla kultury i nauki polskiej – pierwsze wydania tekstów literackich wybitnych autorów z różnych epok, roczniki czasopism naukowych i artystycznych z XIX i początków XX w. Janina Englert wycofała ze zbiorów prawie 2 tysiące woluminów – spakowała je, a paczki ukryła w piwnicach zaprzyjaźnionych sąsiadów. W roku 1942 Niemcy nakazali zamknięcie wszystkich bibliotek na terenie Warszawy. Jednak w Czytelni kierowanej przez Janinę Englert nadal udostępniano książki konspiracyjnie, z narażeniem życia uczestniczących w tym osób. Tajna działalność Czytelni trwała prawie do ostatnich dni okupacji. W sierpniu 1944 r. kierowniczka zamieszkała w swojej bibliotece, aby chronić ją przed grabieżą i dewastacją, bowiem na Pragę wchodziły frontowe oddziały wojsk radzieckich. Po wyzwoleniu Pragi, w listopadzie 1944 r. – jeszcze pod niemieckim ostrzałem – Janina Englert udostępniła bibliotekę dla czytelników. W najtrudniejszych latach stalinowskich także potrafiła uchronić cenny stary księgozbiór przed surową kontrolą cenzorską, a najcenniejsze egzemplarze – przed konfiskatą. W roku 1955 Czytelnia Naukowa nr I otrzymała nowy lokal na osiedlu Praga II, przy ulicy Brechta 15. Uroczyste otwarcie Czytelni w nowym miejscu poprzedzone zostało poświęceniem lokalu przez zaprzyjaźnionego księdza. Działo się to wczesnym rankiem – w tajemnicy, w obecności pracowników i przyjaciół. Oficjalni goście przybyli później i odbyła się świecka uroczystość. W tamtych czasach zachowanie takie wymagało odwagi i bezkompromisowości. Taka była Janina Englert – silna, wierna sobie, bojowa, energiczna, ale też mądra i zręczna w omijaniu ideologicznych pułapek.

Po decentralizacji warszawskiej sieci bibliotecznej powierzono jej kierowanie bibliotekami publicznymi na całej Pradze-Północ. Dzielnica ta obejmowała wówczas obszar dzisiejszych dzielnic Praga-Północ, Targówek i Białołęka. Janina Englert walczyła o przydział nowych lokali dla bibliotek, modernizowała stare, wprowadziła wiele nowoczesnych rozwiązań i form pracy z czytelnikiem, na przykład wolny dostęp do półek z książkami, poradnictwo w samokształceniu, krzewienie czytelnictwa i nowatorskie metody popularyzacji wiedzy. Jako dyrektor wszystkich północno-praskich bibliotek rozbudowała sieć biblioteczną; uczyniła ją nowoczesną i zasobną. Dla podwładnych – opiekuńcza i wyrozumiała, choć wymagała solidnej pracy, wiedzy i zaangażowania. Dla przełożonych – ówczesnych władz samorządowych – była niełatwym partnerem. Umiała walczyć o swoje, bronić podległej sobie instytucji, działała zawsze zgodnie z interesem użytkowników i pracowników bibliotek. Przez całe swoje życie zawodowe, zarówno w latach międzywojennych, jak też w czasie wojny i okupacji oraz w trudnych czasach władzy ludowej prezentowała postawę etyczną, mogącą być wzorem uczciwości i godności. Potrafiła wykorzystać wszystkie okoliczności sprzyjające prowadzonej przez nią niezłomnie i z uporem pracy oświatowej wśród najbardziej zaniedbanych warstw społecznych. Jej zasługi dla społeczności lokalnej Pragi oraz Targówka są nieocenione i godne upamiętnienia. Miała przemożny wpływ na formowanie się nowych kadr bibliotekarskich. Nie szczędziła czasu na życzliwą rozmowę, dzieliła się doświadczeniami, zachęcała młodzież do kształcenia się i realizowania ambicji zawodowych.

W 1968 roku w wieku 65 lat przeszła na emeryturę, lecz pracowała jeszcze do 1980 r. jako bibliotekarka wolontariuszka w swojej ukochanej Czytelni Naukowej, którą tworzyła i kierowała przez 20 bardzo trudnych lat. Czytelnia Naukowa nr I została w 1974 r. przeniesiona na Bródno do lokalu przy ul. św. Wincentego 85. Znajduje się w tym miejscu do dziś, stanowiąc ważną placówkę kulturalną i oświatową na tym terenie. Od roku 1996 jest oddziałem Biblioteki Publicznej Gminy, a potem Dzielnicy Warszawa Targówek.